Critica de la facultat de jutjar
Critica de la facultat de jutjar o Critica del jutjament (allemand : Kritik der Urteilskraft) es un obratge filosofic d'Immanuel Kant, publicat en 1790. Es considerat coma la tresena granda òbra de Kant, après la Critica de la rason pura e la Critica de la rason practica, e coma una òbra fondamentala de l'estetica modèrna.
Dins aquel obratge, Kant ensag de completar son sistèma filosofic e de crear un ligam entre las dos primièras criticas. S'agís de lançar un pont al dessús l'abís cavat entre l'usatge teoric de la rason, qu'es al fondament de la coneissença de la natura (Critica de la rason pura), e l'usatge practic de la rason, que mena tota accion morala (Critica de la rason practica). La primièra partida es consacrada a una estetica (analisi del jutjament estetic), la segonda partida a una teleologia (analisi de la plaça de la natura).
Dins aquel obratge Kant expausa sa distinccion entre jutjament determinant e jutjament reflexiu. I a de fait tres problematicas màger dins aquel obratge, que semblan, a primièra vista, eterogenèus: d'un costat lo jutjament del gost, reflexion que va d'una critica de l'estetica coma envisatjada per Baumgarten, que volgava ne far una sciéncia racionala; d'un autre costat una reflexion suls èssers organizats o l'individualitat biologica; fin finala soscadís sus la finalitat o sistematicitat de la natura[1] Segon Alain Renaut, que torna atal a una tèsi d'Alfred Bäumler de 1923, l'encontra entre la problematica de la beutat e dels èssers organizats, es la question de l'irracional[1]. La querèla del panteïsme (o de l'espinozisme), qu'opausa a partir de 1775 Mendelssohn e Jacobi al subjècte de las consequéncias del racionalisme de las Luces, forma de rèire fons de la tresena Critica[1].
Foncion del concèpte de finalitat
[modificar | Modificar lo còdi]Lo sentiment de plaser o de desplaser es l’intermediari entre la facultat de conéisser (Erkenntnisvermögen) e la facultat de desirar (Begehrungsvermögen) e lo principi qui servís de ligma es la finalitat (Zweckmäßigkeit). Es donc el qui serà la solucion a la dicotomia de l’esperit uman (teoria e morala).
Finalitat e estetica
[modificar | Modificar lo còdi]Aquela se mòstra d’un costat dins lo jutjament estetic (Ia partida) e d’autre costat dins lo jutjament teleologic que determina lo rapòrt entre l’òme et la natura (IIa partida). Dins ambedos cases la facultat de jutjar es pas determinanta coma dins le cas de la rason teorica ont un concèpte determinat es subsumit jos un concèpte. Reflexiva es a dire que se dedusís lo concèpte general dempuèi del particular.
La determinacion de l’estetica es un procediment cognitiu subjectiu ont s'atribuís lo predicat « bèl » ou « laid » a un objècte. Aqueles jutjaments de gost devon èsser independents de l’interés d'aquel que la formula. Mai devon èsser subjectius e donc pòt pas èsser somés un concèpte. Encara, aquel jutjament deu pretendre èsser universal e necessari. Tot coma dins lo domèni etic o teoric, Kant s’interessa a de condicions de possibilitats du jutjament e aparta la determinacion materiala de la Beutat. Al contrari del Bèl lo sublim es pas ligat a un objècte o a sa forma. Tan lo Bèl que lo sublim plason d'espereles. Mas lo sublim produsís pas de sentiment de plasir mas d’admiracion e de respècte. Lo sublim es pas possible dins las arts segon Kant, aquel es al melhor una marrida imitacion del sublim dins la natura.
Finalitat e natura
[modificar | Modificar lo còdi]Kant considèra enseguida la finalitat inscrita dins la quita natura. La fin es pas una proprietat dels quita objèctes: es pensada per nosaltre e organisa los fenomèns. Tot coma la libertat dins la Critica de la rason practica, la fin es una idèa regulatritz. Per una teoria mecanista del vivent podèm pas explicar l'estructura del vivent.
Lo « liure jòc de las facultats »
[modificar | Modificar lo còdi]Per Kant, lo bèl pòt pas èsser assimilat a l'util o a l'agradable: quand contemplam una bèla òbra d'art, las facultats coma la compreneson o l'imaginacion son pas ordonadas per une fin cognitiva, es a dire que son pas mobilizadas per acquerir de coneissença, o de plaser dempuèi l'òbra en preséncia. Las facultats son alara en « liure jòc »: s'acòrdan entre elas, caduna s'estimulan, cap de biais son subordonadas l'una a l'autra. D'aquel liure jòc ven la satisfaccion estetica.